"Hâkim" sayfasını değiştirmektesiniz

'''Hâkim''' (Arapça: حَاكِم, ''ḥākim''), Türkçede düzeltme işareti $(\hat{a})$ kullanımıyla iki temel anlam taşır: '''yargıç''' makamını ve '''egemen/baskın''' sıfatını. Düzeltme işareti kullanılmadığında ise farklı bir kökenden gelen '''bilge''' anlamına gelir.

=== 1. Hukuki Makam Olarak Hâkim ([[Yargıç]]) ===
Bu, kelimenin en yaygın kullanılan ve kamusal önemi en yüksek olan anlamıdır.

* '''Tanım:''' Hukuk kuralları ve kanunlar çerçevesinde, kendisine intikal eden davaları bağımsızlık ve tarafsızlık ilkelerine bağlı kalarak inceleyen, yargılayan ve uyuşmazlık hakkında '''hüküm (karar)''' veren yargı mensubudur. Hukuk sistemlerinde bu makam için sıkça '''Yargıç''' kelimesi de kullanılır.

{| class="wikitable"
|'''Görev Alanı'''
|'''Açıklama'''
|-
|'''Yargılama'''
|Davaların duruşmalarını yönetmek, tarafların iddia ve savunmalarını dinlemek ve delilleri toplamak.
|-
|'''Karar Verme'''
|Tüm hukuki bilgileri ve vicdani kanaati kullanarak davayı karara bağlamak ve hükmü tebliğ etmek.
|-
|'''Gerekçe Yazma'''
|Verdiği kararın dayandığı hukuki hükümleri, delilleri ve mantıksal çıkarımları içeren '''gerekçeli kararı''' hazırlamak.
|-
|'''Tarafsızlık'''
|Yargılama sürecini etkileyecek kişisel bir çıkar, önyargı veya baskı altında olmamak; taraflara eşit davranmak.
|}

==== 1.2 Hâkimlik Türleri ====
Hâkimler, baktıkları dava türüne göre farklı mahkemelerde görev yaparlar:

* '''Ceza Hâkimi:''' Suç teşkil eden eylemlerde [[Sanık|sanığın]] suçlu olup olmadığına ve cezasına karar verir.
* '''Hukuk Hâkimi:''' Ticari anlaşmazlıklar, [[boşanma]], [[miras]] ve [[tazminat]] gibi özel hukuk ilişkilerinden doğan davalara bakar.
* '''İdare Hâkimi:''' Vatandaşlar ile devlet idaresi arasındaki uyuşmazlıkları (idari işlemlerin iptali gibi) çözer.

=== 2. Sıfat Olarak Hâkim (Egemen/Baskın) ===
Bu kullanımda kelime, bir durum veya kişi üzerindeki kontrolü veya baskınlığı ifade eder.

* '''Egemenlik/Kontrol:''' Bir şeye, bir duruma veya bir gruba sözünü geçiren, buyruğunu yürüten.
** ''Örnek:'' "Osmanlı Devleti, üç kıtaya '''hâkim''' bir imparatorluktu."
* '''Baskın Olma/Nüfuz Etme:''' Bir ortamda veya konuda en çok etkili olan, başat olan durum.
** ''Örnek:'' "Toplantıda gergin bir hava '''hâkim'''di."
* '''Bilme/Vukufiyet:''' Bir konuyu çok iyi bilme, o konuya tamamen hâkim olma.
** ''Örnek:'' "Edebiyat tarihine '''hâkim''' bir eleştirmen."

=== 3. Düzeltme İşareti Olmadan: Hakim (Bilge) ===
Arapça kökenli bir diğer kelime olan '''hakim''' (uzun İ sesiyle telaffuz edilir), bilge kişi anlamındadır.

* '''Tanım:''' Felsefi derinliğe ve hayat bilgisine sahip olan, hikmetli kararlar veren kişi.
* '''Teolojik Kullanım:''' İslam inancında, Allah'ın güzel isimlerinden biri ('''el-Hakîm'''), her şeyi bilgelikle ve yerli yerinde yapan anlamına gelir.

'''Önemli Not:''' Türkçede "hükmetmek, egemen olmak" anlamları için mutlaka '''hâkim''' $(\hat{a})$ şeklindeki uzun A'lı telaffuz ve yazım tercih edilmelidir. Aksi takdirde anlam karışıklığı yaşanabilir.